Ecclesia in Asia

Rozdział III. Duch Święty — Pan i Ożywiciel

Dar wiary

15. Skoro jest prawdą, że zbawcze znaczenie Jezusa może być zrozumiane jedynie w kontekście objawienia przez Niego trynitarnego planu zbawienia, płynie stąd wniosek, że Duch Święty jest absolutnie zasadniczą częścią tajemnicy Jezusa i zbawienia, które On przynosi. Ojcowie synodalni często odnosili się do roli Ducha Świętego w historii zbawienia, stwierdzając, że fałszywe rozdzielenie między Odkupicielem i Duchem Świętym zagraża prawdzie o Jezusie jako Zbawicielu wszystkich.

W Tradycji chrześcijańskiej Duch Święty był zawsze związany z życiem i dawaniem życia. Symbol nicejsko-konstantynopolitański nazywa Ducha Świętego „Panem i Ożywicielem”. Nie jest więc zaskoczeniem, że wiele interpretacji opisu stworzenia w Księdze Rodzaju dostrzegało Ducha Świętego w potężnym wietrze unoszącym się nad wodami (por. Rdz 1, 2). Duch Święty był obecny od pierwszego momentu stworzenia - pierwszego objawienia miłości Trójjedynego Boga - i zawsze jest obecny na świecie jako jego siła ożywiająca. Ponieważ akt stwórczy jest początkiem historii, Duch jest w pewnym sensie ukrytą siłą działającą w historii, kierującą nią drogami prawdy i dobra.

Objawienie osoby Ducha Świętego, wzajemnej miłości Ojca i Syna, jest właściwe dla Nowego Testamentu. W myśli chrześcijańskiej jest On postrzegany jako źródło życia dla wszystkich stworzeń. Stwarzanie jest wolnym przekazywaniem miłości Boga, który z niczego powołuje wszystko do istnienia. Nie ma mc stworzonego, co nie byłoby wypełnione nie kończącą się wymianą miłości, jaka cechuje wewnętrzne życie Trójcy, to znaczy wypełnione Duchem Świętym: „Duch Pański wypełnia ziemie” (Mdr 1, 7). Obecność Ducha w stworzeniu wprowadza porządek, harmonię i współzależność we wszystko, co istnieje.

Osoby ludzkie, stworzone na obraz Boży, stają się mieszkaniem Ducha w nowym wymiarze, kiedy zostają podniesione do godności przybranych dzieci Bożych (por. Ga 4, 5). Odrodzone w chrzcie świętym, doświadczają obecności i mocy Ducha, nie tylko jako Twórcy życia, lecz jako tego, który oczyszcza i zbawia, rodząc owoce, jakimi są: „miłość, radość, pokój, cierpliwość, uprzejmość, dobroć, wierność, łagodność, opanowanie” (Ga 5, 22-23). Te owoce Ducha są znakiem, że „miłość Boża rozlana jest w sercach naszych przez Ducha Świętego, który został nam dany” (Rz 5, 5). Miłość ta, jeśli jest przyjęta w wolności, czyni ludzi widzialnymi narzędziami nieustannego działania niewidzialnego Ducha. To przede wszystkim owa nowa zdolność dawania i otrzymywania miłości świadczy o wewnętrznej obecności i mocy Ducha Świętego. Konsekwencją przemiany i nowego stworzenia, które Duch sprawia w sercach i umysłach ludzi, jest Jego wpływ na ludzkie społeczności i kultury. „Duch bowiem znajduje się u źródła szlachetnych ideałów i skierowanych ku dobru inicjatyw ludzkości będącej w drodze: «Przedziwną opatrznością kieruje biegiem czasu i odnawia oblicze ziemi»”.

Ojcowie synodalni, podążając za myślą Soboru Watykańskiego II, zwrócili uwagę na liczne i zróżnicowane przejawy działania Ducha Świętego, który nieustannie zasiewa ziarna prawdy wśród wszystkich ludów, ich religii, kultur i filozofii. Oznacza to, iż owe religie, kultury i filozofie są zdolne pomagać ludziom, zarówno indywidualnie, jak i zbiorowo, w działaniu na rzecz walki ze ziem oraz służby życiu i wszystkiemu, co jest dobre. Siły śmierci izolują wzajemnie osoby, społeczeństwa i wspólnoty religijne, tworząc atmosferę podejrzliwości i współzawodnictwa, które prowadzą do konfliktów. Duch Święty natomiast umacnia ludzi w poszukiwaniu wzajemnego zrozumienia i akceptacji. Synod zatem właściwie dostrzegł w Duchu Świętym pierwszy czynnik dialogu Kościoła ze wszystkimi ludami, kulturami i religiami.

Duch Święty i wcielenie słowa.

16. Historia zbawienia, kierowana przez Ducha, rozwija się w wymiarze światowym, a nawet kosmicznym, zgodnie z odwiecznym planem Ojca. Ów plan, zainicjowany przez Ducha na samym początku stworzenia, został objawiony w Starym Testamencie, wypełniony przez łaskę Jezusa Chrystusa i jest kontynuowany w nowym stworzeniu przez tego samego Ducha, aż Pan powtórnie przyjdzie w chwale na końcu czasów. Wcielenie Syna Bożego jest szczytem działania Ducha Świętego: „Poczęcie bowiem i narodziny Jezusa Chrystusa są największym dziełem, jakiego dokonał Duch Święty w dziejach stworzenia oraz w dziejach zbawienia: szczytem łaski - «łaską zjednoczenia», źródłem wszelkiej innej łaski”. Wcielenie jest wydarzeniem, w którym Bóg dokonuje nowego i ostatecznego zjednoczenia ze sobą nie tylko człowieka, lecz także całego stworzenia i historii.

Poczęty w łonie Dziewicy Maryi za sprawą Ducha (por. Łk 1, 35; Mt 1, 20), Jezus z Nazaretu, Mesjasz i jedyny Zbawiciel, został napełniony Duchem Świętym. Duch zstąpił na Niego w czasie chrztu (por. Mk 1, 10) i wyprowadził Go na pustynię, by został umocniony przed działalnością publiczną (por. Mk 1, 12; Łk 4, 1; Mt 4, 1). W synagodze w Nazarecie rozpoczął swoją misję prorocką stosując do siebie wizję Izajasza o namaszczeniu Duchem, czego owocem jest głoszenie Dobrej Nowiny ubogim, wolności więźniom i czasu łaski Pana (por. Łk 4, 18-19). Mocą Ducha Jezus uzdrawiał chorych i wyrzucał złe duchy na znak nadejścia królestwa Bożego (por. Mt 12, 28). Po swoim zmartwychwstaniu udzielił uczniom Ducha Świętego, którego obiecał zesłać Kościołowi, kiedy powróci do Ojca (por. J 20, 22-23). Wszystko to pokazuje, jak zbawcza misja Jezusa nosi na sobie nieomylne znamię obecności Ducha: życie, nowe życie. Pomiędzy posianiem Syna od Ojca i posłaniem Ducha od Ojca i Syna istnieje ścisła i żywotna więź. Działanie Ducha w stworzeniu i w ludzkiej historii nabiera zupełnie nowego znaczenia w odniesieniu do Jego działania w życiu i misji Jezusa. „Ziarna prawdy”, zasiane przez Ducha, przygotowują cale stworzenie, historię i człowieka do dojrzałości w Chrystusie.

Ojcowie synodalni wyrazili zaniepokojenie z powodu tendencji do oddzielania działania Ducha Świętego i Jezusa Zbawiciela. Dzieląc ich troskę, powtarzam w tym miejscu to, co napisałem w Encyklice Redemptoris missio: „Duch (...) nie jest alternatywny względem Chrystusa ani też nie wypełnia swego rodzaju próżni, jaka według pewnych hipotez miałaby istnieć pomiędzy Chrystusem a Logosem. Gdy Duch Święty działa w sercach ludzi i w dziejach narodów, w kulturach i w religiach, podejmuje On zadanie przygotowania do Ewangelii i nie może nie mieć odniesienia do Chrystusa, Słowa, które stało się ciałem za sprawą Ducha, aby On, «Człowiek doskonały, zbawił wszystkich i wszystko w sobie złączyło.

Powszechna obecność Ducha Świętego nie może zatem stanowić usprawiedliwienia, aby nie głosić wprost Jezusa Chrystusa jako jednego i jedynego Zbawiciela. Wręcz przeciwnie, powszechnej obecności Ducha Świętego nie da się oddzielić od powszechnego zbawienia w Chrystusie. Obecność Ducha w stworzeniu i historii wskazuje na Jezusa Chrystusa, w którym stworzenie i historia dostępują odkupienia i wypełnienia. Obecność i działanie Ducha zarówno przed wcieleniem jak i w szczytowym momencie Pięćdziesiątnicy zawsze wskazywały na Jezusa i na zbawienie, które On przynosi. Dlatego też powszechna obecność Ducha Świętego nie może być oddzielona od Jego działania wewnątrz Ciała Chrystusa, którym jest Kościół.

Duch Święty i ciało Chrystusa

17. Duch Święty niezmiennie zachowuje więź komunii między Jezusem i Jego Kościołem. Zamieszkując w Kościele jak w świątyni (por. 1 Kor 3, 16), prowadzi go przede wszystkim do pełni prawdy o Jezusie. Następnie, uzdalnia Kościół, aby kontynuował misję Jezusa, nade wszystko dając świadectwo samemu Jezusowi i w ten sposób wypełniając to, co obiecał On przed swoją śmiercią i zmartwychwstaniem, że ześle Ducha na uczniów, by mogli o Nim świadczyć (por. J 15, 26-27). Działanie Ducha w Kościele polega też na dawaniu świadectwa, że wierzący są przybranymi dziećmi Bożymi, przeznaczonymi, by odziedziczyć zbawienie - obiecaną pełnię komunii z Ojcem (por. Rz 8, 15-17). Ubogacając Kościół różnymi charyzmatami i darami, Duch sprawia, że wzrasta on w komunii jako jedno ciało składające się z licznych członków (por. 1 Kor 12, 4; Ef 4, 11-16). Duch gromadzi w jedno różnych ludzi, posiadających odmienne zwyczaje, środki oraz talenty, i czyni Kościół znakiem komunii całej ludzkości, której głową jest Chrystus. Duch kształtuje Kościół, by był wspólnotą świadków, którzy dzięki Jego mocy dają świadectwo Zbawicielowi (por. Dz 1, 8). W tym sensie Duch Święty jest głównym sprawcą ewangelizacji. Na podstawie tego Ojcowi synodalni wysunęli wniosek, iż podobnie jak Jezus wypełnił swoje ziemskie posługiwanie w mocy Ducha Świętego, „ten sam Duch został dany Kościołowi przez Ojca i Syna w dniu Pięćdziesiątnicy, aby wypełnić Jezusową misję miłości i służby w Azji”.

Plan Ojca dotyczący zbawienia człowieka nie kończy się wraz ze śmiercią i zmartwychwstaniem Jezusa. Przez dar Ducha Chrystusa owoce Jego zbawczej misji są dostępne w Kościele dla ludzi wszystkich czasów dzięki głoszeniu Ewangelii i pełną miłości służbę rodzinie ludzkiej. Jak zaznaczył Sobór Watykański II, „Duch Święty- (...) przynagla Kościół do współdziałania, aby spełnił się skutecznie zamysł Boga, który uczynił Chrystusa źródłem zbawienia dla całego świata”. Kościół, otrzymawszy przez Ducha moc, by wypełnić Chrystusowe zbawienie w świecie, jest zalążkiem Królestwa Bożego i oczekuje jego ostatecznego nadejścia. Jego tożsamość i misja są nierozłączne od Królestwa Bożego, które Jezus ogłosił i zainaugurował poprzez to, co mówił i czynił, a przede wszystkim przez swoją śmierć i zmartwychwstanie. Duch przypomina Kościołowi, że nie stanowi on celu samego w sobie, lecz istnieje po to, by we wszystkim, czym jest i co czyni, służyć Chrystusowi oraz zbawieniu świata. W obecnej ekonomii zbawienia działanie Ducha Świętego w stworzeniu, w historii i w Kościele stanowi część jednego odwiecznego zamysłu Trójcy wobec wszystkiego, co istnieje.

Duch Święty i misja Kościoła w Azji

18. Duch Święty, który przenikał Azję w epoce patriarchów i proroków, a jeszcze potężniej w czasach Jezusa Chrystusa i pierwotnego Kościoła, współcześnie napełnia chrześcijan w Azji, umacniając świadectwo ich wiary pośród narodów, kultur i religii tego kontynentu. Podobnie jak wielki dialog miłości między Bogiem a człowiekiem został przygotowany przez Ducha i dokonany na ziemi azjatyckiej w misterium Chrystusa, tak też dialog między Zbawicielem a mieszkańcami kontynentu trwa w dalszym ciągu dzisiaj dzięki mocy tego samego Ducha Świętego działającego w Kościele. W procesie tym wszyscy - biskupi, kapłani, osoby konsekrowane i świeckie - mają do spełnienia ważną rolę, pamiętając o słowach Jezusa, które są zarazem obietnicą i nakazem: „Gdy Duch Święty zstąpi na was, otrzymacie Jego moc i będziecie moimi świadkami w Jeruzalem i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi” (Dz 1, 8).

Kościół jest przekonany, że głęboko w narodach, kulturach i religiach Azji istnieje pragnienie „wody żywej” (por. J 4, 10-15) - pragnienie, którego sprawcą jest sam Duch, a które ugasić w pełni może jedynie Jezus Zbawiciel. Kościół oczekuje, że Duch Święty będzie nadal przygotowywał narody Azji do zbawczego dialogu z Odkupicielem wszystkich. Prowadzony przez Ducha w swojej misji miłości i służby, może on zaproponować spotkanie między Jezusem Chrystusem a ludami Azji, gdy poszukują one pełni życia. Tylko w takim spotkaniu jest możliwe odnalezienie wody żywej, która tryska ku życiu wiecznemu, a którą jest poznanie jedynego prawdziwego Boga i Jezusa Chrystusa, którego On posłał (por. J 17, 3).

Kościół jest świadomy, że może wypełnić swoją misję jedynie będąc posłuszny natchnieniom Ducha Świętego. Przeznaczony do tego, by być autentycznym znakiem i narzędziem działania Ducha w różnorodnych rzeczywistościach Azji, musi on rozeznawać Jego wezwania, by być świadkiem Jezusa Zbawiciela w nowy i skuteczny sposób, biorąc pod uwagę złożony kontekst kontynentu. Pełna prawda o Jezusie oraz zbawienie, które przynosi, jest zawsze darem, a nigdy wynikiem ludzkich wysiłków. „Sam Duch wspiera swym świadectwem naszego ducha, ze jesteśmy dziećmi Bożymi. Jeżeli zaś jesteśmy dziećmi, to i dziedzicami: dziedzicami Boga, a współdziedzicami Chrystusa” (Rz 8, 16-17). Dlatego Kościół nieustannie woła: „Przyjdź, Duchu Święty! Napełnij serca Twoich wiernych i zapal w nich ogień Twojej miłości!”. Jest to ogień, który Jezus rzuca na ziemię. Kościół w Azji podziela Jego pragnienie, aby on teraz zapłonął na nowo (por. Łk 12, 49). Napełnieni tą nadzieją, Ojcowie synodalni usiłowali rozeznać główne obszary misji Kościoła w Azji w momencie, kiedy przekracza on próg nowego tysiąclecia.